chei | , n. | ocean; sea; place for fishing. chei a klou el daob; cheleched, chei a belual a rokui el cheled. Chelecha kede kuk mo er a chei. Me a chei a ngar er ngii a kebokeb, keburs, taoch, demetaoch, lalou, uet, lemau, kereker, chis dailechei, melekesokl, ngeraol, oreall, chiloil, chelemoll, me a daimechesengel. |
bad el chei | expr. | porous stone in sea. | ||||||||||
chad er a chei | expr. | fisherman. | ||||||||||
ched el chei | expr. | (normal) low tide. | ||||||||||
dmolech a chei | expr. | high tide. | ||||||||||
kekere a chei | expr. | tide is low (but not as low as normal). | ||||||||||
klou a chei | expr. | tide is low. | ||||||||||
kmes a chei | expr. | slack tide; neap tide. | ||||||||||
mo er a chei | expr. | go fishing. | ||||||||||
ngar er a chei | expr. | fish for (food); take (food) from sea. | ||||||||||
tekoi er a chei /tekoi el chei | expr. | words of criticism for poor fishing ability. | ||||||||||
Examples: | ||||||||||||
| ||||||||||||
More Examples: | ||||||||||||
|
delach | , n.r.s. | fish guts; intestine; bowels. delach a diil; delechil; ta el delach a chimo el diil; ngeleketedelach, ngelekel a ta el dil. |
delechik | n.poss.1s | |||
delechim | n.poss.2s | |||
delechil | n.poss.3s | delechil a delach er ngii; delechil a chad, delechil a ngikel, delechil a blaol a ngimes. | ||
delechemam | n.poss.1pe | |||
delechid | n.poss.1pi | |||
delechemiu | n.poss.2p | |||
delecherir | n.poss.3p | |||
kekere el delach | expr. | small intestine. | ||
klider a delechil | expr. | worry; have butterflies in one's mouth. | ||
klou el delach | expr. | large intestine. | ||
mekider a delechil | expr. | get sudden feeling of fear, worry or excitement; get butterflies in one's stomach. | ||
See also: | ||||
More Examples: | ||||
|
diil | , n. | abdomen; womb; stomach. diil a delach, delel a chad, ngalek a ngar er a chelsel a diil. |
delek | n.poss.1s | |||||||||||
delem | n.poss.2s | |||||||||||
delel | n.poss.3s | delel a diil er ngii; medud a delel el chad. | ||||||||||
delam | n.poss.1pe | |||||||||||
deled | n.poss.1pi | |||||||||||
deliu | n.poss.2p | |||||||||||
delir | n.poss.3p | |||||||||||
klou a delel | expr. | have a pot belly; have a large belly (e.g., when pregnant). | ||||||||||
secherel a diil | expr. | stomach or abdominal cancer. | ||||||||||
uchul a diil | expr. | lower abdomen; gut; intestines. | ||||||||||
See also: | ||||||||||||
Examples: | ||||||||||||
| ||||||||||||
More Examples: | ||||||||||||
|
dolech | , n. | depth; tide. dolech a delechel a ralm me a daob, klou a dolech; keriik, dmolech a chei, delechel. |
delechek | n.poss.1s | |||
delechem | n.poss.2s | |||
delechel | n.poss.3s | |||
delecham | n.poss.1pe | |||
deleched | n.poss.1pi | |||
delechiu | n.poss.2p | |||
delechir | n.poss.3p | |||
delechel a odis | expr. | perigee tide in early spring and late summer. | ||
kekere a dolech | expr. | tide is about half high. | ||
klou a dolech | expr. | tide is high. | ||
klou el dolech | expr. | (normal) high tide. | ||
See also: , | ||||
Examples: | ||||
|
klou | , v.s. | big; large; great; old. klou a diak le kekerei; babii a klou er a katuu. |
kiklou | v.s.redup. | a little bigger. kiklou a telkib el klou; kiklou el blai. | ||||||||||
klungang | v.s.inch. | is getting big/growing. klungang a mla mo klou. | ||||||||||
meklou | v.s.pl. | big; large; great; old (required with plural subject). meklou a betok el klou; meklou el ngikel, meklou el blai, mekllungel; orekerekoang. | ||||||||||
klou a chull | expr. | heavy rain. | ||||||||||
klou a rengul | expr. | patient; confident. | ||||||||||
klou el chad | expr. | adult. | ||||||||||
klou er a rengul | expr. | determined. | ||||||||||
See also: , | ||||||||||||
Examples: | ||||||||||||
| ||||||||||||
Proverbs: | ||||||||||||
| ||||||||||||
More Examples: | ||||||||||||
|
ngor | , n. | mouth; voice; sound; bill (of bird); beak. ngor a klekedall er a chad me a charm el mengang e melim; ngor a melekoi. |
ngerek | n.poss.1s | |||||||||||
ngerem | n.poss.2s | |||||||||||
ngerel | n.poss.3s | ngerel a ngor er ngii. | ||||||||||
ngeram | n.poss.1pe | |||||||||||
ngered | n.poss.1pi | |||||||||||
ngeriu | n.poss.2p | |||||||||||
ngerir | n.poss.3p | |||||||||||
ngerengerel | ngerengerel a mekudem el melekoi; tekingel a di a ullekeiungel. | |||||||||||
kekere a ngerel | expr. | talk too softly. | ||||||||||
klou a ngerel | expr. | talk too loud. | ||||||||||
ngerel a bilas | expr. | sound of a boat. | ||||||||||
ngerel a charm | expr. | animal sound(s). | ||||||||||
ngerel a omeius | expr. | chant sung while paddling. | ||||||||||
See also: | ||||||||||||
Examples: | ||||||||||||
| ||||||||||||
Proverbs: | ||||||||||||
| ||||||||||||
More Examples: | ||||||||||||
|
ultutelel | , n. | importance; significance; function; meaning; purpose; reason; value. ultutelel a usbechall er ngii; ngar ngii a belkul, usbechel; skuul ngar er ngii a ultutelel.? |
ultutelek | n.poss.1s | |||
ultutelem | n.poss.2s | |||
ultutelam | n.poss.1pe | |||
ultuteled | n.poss.1pi | |||
ultuteliu | n.poss.2p | |||
ultutelir | n.poss.3p | |||
diak a ultutelel | expr. | useless; meaningless; trivial. | ||
klou a ultutelel | expr. | important. | ||
Examples: | ||||
| ||||
Proverbs: | ||||
| ||||
More Examples: | ||||
|